Reumatoïde Artritis in de Democratische Republiek Congo

Reumatoïde artritis (RA) is in de westerse wereld één van de belangrijkste ernstige reumatische ziekten met een potentieel invaliderend verloop en met een prevalentie van bijna 1% van de bevolking. Intensieve research de laatste 2 decennia heeft geleid tot betere inzichten in de pathogenese, ontwikkeling van zeer effectieve medicijnen en verbetering van de behandelstrategieën, zodat de toekomst van patiënten met beginnende RA er nu veel beter uitziet, uiteraard met een zeker prijskaartje.

Gegevens over RA in Centraal Afrika ontbraken tot op heden quasi volledig, zowel wat epidemiologie betreft alsook inzake verloop en ernst van de ziekte. Actuele studiedata geven soms een vertekend beeld, omdat ze veelal afkomstig zijn van een selectie van patiënten die gevolgd worden in een ziekenhuisomgeving (1). Therapie wordt daarenboven ernstig bemoeilijkt door financiële beperkingen, socioculturele aspecten en een vaak gebrekkige gezondheidszorg. Andere aandoeningen zoals infectieziekten staan dan ook veel meer in de belangstelling.

Met steun van het FWRO - 2010 Pfizer reisbeurs – alsook het Leuvens Universitair Fonds Ontwikkelingssamenwerking en de organisatie Ontwikkelingssamenwerking artsen en apothekers ALUMNI Leuven, werd een project mogelijk gemaakt dat dit jaar resulteert in het doctoraat van Dr Jean Jacques Malemba in Kinshasa. Promotor is Prof JM Mbuyi-Muamba (UNIKIN), copromotor Prof Rene Westhovens, KU Leuven.

Voor het eerst werden in een random-populatiestudie in Kinshasa 5000 individuen gescreend op RA. Personen suspect voor RA werden verder bestudeerd via een bijkomend gedetailleerd klinisch onderzoek, radiografieën en laboratorium onderzoek (2). Diverse etnische/taalgroepen werden onderscheiden. Dertig personen (± 53 jaar oud) vervulden de ACR criteria van RA (vrouw/man ratio 5). Gemiddelde leeftijd bij het ziekte begin was 47.7 jaar. Van de verschillende etnische groepen vertoonden de Kongo de hoogste prevalentie (1%). Slechts één derde van de patiënten was reumafactor en ACPA positief. De globale prevalentie van RA in Kinshasa was 0.6 % en in de populatie  ouder dan 18 jaar was de prevalentie 0.9%, wat te vergelijken is met de Westerse wereld.

Daar waar deze eerste epidemiologische studie reeds aangaf dat de ernst van RA in deze regio minder uitgesproken is dan in het westen, werd nog een bijkomende studie opgezet om het fenotype, maar ook het genotype beter in kaart te brengen (3). Alle consecutieve nieuwe RA patiënten in het Universitair ziekenhuis in Universitair Ziekenhuis van Kinshasa werden geïncludeerd, in een periode van 3 jaar. Het betrof 114 vrouwen en 14 mannen met een gemiddelde leeftijd van 51.2 +/- 14.9  jaar en een gemiddelde ziekteduur van 4 jaar. DAS-28 tijdens de eerste visite was > 5.1, wat overeenkomt met hoge ziekte activiteit. Klassieke radiologische afwijkingen met erosies en/of gewrichtsspleetvernauwing, meestal met slechts een matige graad van ernst, werden gezien in 55.8% van de patiënten ondanks de hoge ziekte activiteit en laattijdige behandeling. Ook in deze studie werden anti-CCP antistoffen en/of reumafactor RF minder frequent teruggevonden dan in het westen (48.6% bij patiënten; 3.0% bij een controle populatie in Kinshasa). Radiografische afwijkingen en RA noduli waren wel frequenter in reumafactor of anti-CCP positieve patiënten. In een subgroep van deze patiënten werd een klassieke HLA-DRB1 typering uitgevoerd. Eén kopie van het ‘shared epitope’ werd gedetecteerd in 35.1% van de patiënten en 12.5% van de controle patiënten. Twee kopieën werden gedetecteerd in slechts één RA patiënt en één controlepersoon.

Het shared epitope allel komt dus duidelijk minder voor dan in het westen en, samen met het feit dat Congolese vrouwen zelden roken, is dit waarschijnlijk de oorzaak van de lagere frequentie van reumafactor en anti-CCP antistoffen en het minder ernstig RA-fenotype in dit deel van de wereld.

Een laatste studie bestudeerde systematisch het verloop van een klassieke behandeling met methotrexaat (MTX) in Congo (4). Er werd meestal een goed effect bekomen met MTX gecombineerd met glucocorticoïden (de twee enige beschikbare producten) ook al kon men vaak slechts laattijdig starten met dergelijke therapie en was de gemiddelde glucocorticoïd dosis ook op langere termijn vrij hoog. De compliance was echter een groot  probleem bij heel wat patiënten, vermoedelijk grotendeels om financiële maar ook om socioculturele redenen.

Samengevat werd voor het eerst in een degelijke epidemiologische studie aangetoond dat RA even frequent voorkomt in Centraal Afrika dan in onze westerse wereld, maar met een meestal milder verloop, te wijten aan een combinatie van erfelijke en omgevingsfactoren. Terloops werd ook duidelijk dat classificatiecriteria en evaluatieparameters in de toekomst best separaat gevalideerd worden in dit deel van de wereld. Een optimalisatie van therapie compliance dringt zich verder op, waarbij vlotte beschikbaarheid van medicatie en een verbetering van de gezondheidszorg, maar ook extra aandacht voor specifieke socioculturele factoren noodzakelijk is. Het voorkomen van een ander genotype en de aanwezigheid van aparte omgevingsfactoren in dit deel van de wereld vormt zeker een interessante basis voor specifieke studies naar de ontstaansmechanismen van RA. Het bestuderen van deze ziekte in dezelfde etnische groepen maar dan in hun rurale regio van origine is verder gepland om de oude hypothese te testen dat RA binnen een specifieke populatie frequenter wordt in een stedelijke context.

Rene Westhovens en Patrick Verschueren, UZ KU Leuven

1. Malemba JJ, Mbuyi-Muamba JM. Clinical and epidemiological features of rheumatic diseases in patients attending the university hospital in Kinshasa. Clin Rheumatol. 2008 Jan;27(1):47-54.

2. Malemba JJ, Mbuyi-Muamba JM, Mukaya J, Bossuyt X, Verschueren P, Westhovens R.
The epidemiology of rheumatoid arthritis in Kinshasa, Democratic Republic of Congo--a population-based study. Rheumatology (Oxford). 2012 Sep;51(9):1644-7.

3. Malemba JJ, Mbuyi-Muamba JM, Mukaya J, Bossuyt X, Emonds MP, Deiteren K, Westhovens R, Verschueren P. The phenotype and genotype of rheumatoid arthritis in the Democratic Republic of Congo. Arthritis Res Ther. 2013 Aug 19;15(4):R89. [Epub ahead of print]

4. Malemba JJ, Mbuyi Muamba JM, Mukaya J, Bossuyt X, Verschueren P, Westhovens R. Treatment of rheumatoid arthritis with methotrexate in Congolese patients. Clin Rheumatol. 2013 Sep;32(9):1323-7.

www.fwro.be

Forward to a friend