Te Ahu a Turanga – Manawatū Tararua Highway

Ngā Pitopito Kōrero

17 Hiringa-ā-nuku 2023


 

Tēnā koutou, ā, nau mai anō ki ngā whakamārama mō Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua – te ara 11.5km te roa hei hono anō i a Manawatū, te Takiwā o Tararua, Te Matau-a-Māui me te raki o Te Wairarapa, e whakakapi ana i te Huanui Matua 3 o Te Āpiti o Manawatū kua kati nei.

 

 

I tohua ko te kaimahi whakatipu a Louie Trasporto hei whakatō i te tipu 1 miriona.

Neke atu i te 1 miriona ngā tipu māori kua whakatōngia

Kua whakatipuria e te kaupapa o Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua te tipu māori kotahi miriona - he manoao te tipu.

I te marama o Mei, te tau tuatoru o ngā mahi whakatipu, i whakatipuria ngā tipu māori ki te taha o te huarahi mō te wā tuatahi. I mua, i wāhi kē ngā mahi whakatipu.

I riro i a Louie Trasporto, te kaimahi whakatipu ki te whakatō i te tipu kotahi miriona i tētahi huihuinga hira i te wāhi kaupapa i te marama o Hepetema.

E whai ana ngā kaimahi horanuku ki te whakatipu i ngā tipu neke atu i te 1.8 miriona atu anō mō te roanga o te kaupapa.

I tohua ko Louie, he kaimahi nā Evergreen Landcare, i te mea ko ia tētahi o ngā kaimahi roa rawa o te kaupapa - mai rā anō i te tīmatanga o ngā mahi hangatanga i te tīmatanga o te tau 2021.

Ko te whakapae e tata ana ki te 120,000 ngā tipu kua whakatipuria e ia i roto i te wā.

"Mō ngā tāngata katoa kei roto i te kaupapa, he tohu tino hira tēnei i te mea ehara anake i te taonga e whakarērea mai ana e mātau i konei i tēnei rā, engari he kākano mō ngā reanga o muri mai," tana kōrero.

Hei tā te Kaiwhakahaere Takawaenga ā-Iwi o Waka Kotahi Te Ahu a Turanga a Grant Kauri, he tohu whakamīharo kua taea, ā, e whakaatu ana i ngā mahi nui a ngā kaimahi horanuku.

"E mahi ana ā tātau kaimahi horanuku i roto i ngā āhuatanga uaua. E mahi ana rātau i roto i te hau, te paru me te ua, ā, ahakoa ēnei uauatanga i oti tonu i a rātau te whakatō ngā tipu ki te whenua i ia wiki."

I raro: I mahia he keke e ngā kaimahi hei tohu i te tipu 1 miriona.

 


 

Kua whakaurua atu te 'form traveller' kikorangi me te karaka, he mīhini tēnei hei hanga i te mata o te rori, ki te poutoka 1 o te Piriti o Parahaki.

He nui ngā tohu nui kua taea mō ngā piriti o te kaupapa

I kite pea ngā manuhiri haere ki te ara hīkoi o Te Āpiti i te anga kikorangi me te karaka nui e noho ana i te poutoko 1 o te Piriti o Parahaki.

E kīia ana tēnei mīhini ko te form traveller, ā, ko te mahi a tēnei mīhini he āwhina ki te hanga i te anga nui o te piriti (te wāhanga e haere ai ngā waka).

He 300 mita te roa o te Piriti o Parahaki, he piriti katikauwhiti tautika e whiti ana i te awa o Manawatū. E toru ōna poutoka, e rua kei ia tāhuna, ā, kotahi kei roto i te awa.

I tae mai te form traveller i ngā marama maha ki mua hei whakarite mō te whakamau atu ki te poutoka i te marama o Hepetema. I te mea kua whakaurua atu, ka taea e te rōpū te whakauru haere ngā wāhanga raima 27 tuatahi o ngā whanga o te piriti. Ko te tuatahi o ēnei putunga i oti i te tīmatanga o Oketopa.

Ko ētahi atu mea hira i te Piriti o Parahaki ko te otinga o te poutoka 3 me te wāhanga whenua i waenga i te pātū pupuri o te tonga me te Poutoka 1. Kua oti hoki te karinga i te pātū pupuri o te raki, ā, kua tīmata ngā whakaritenga mō te putunga raima tuatahi.

I tērā taha o te awa i te wāhi mahi o te Eco Viaduct Bridge, kua mau ngā kurupae maitai 30 o te 42, ā, ka tae mai ngā kurupae whai ake hei te tīmatanga o te Ōketopa.

I te taha o te kaupapa ki Woodville, kua whakatūria ngā maioro pupuri ā-pūkaha e rua. Kua oti hoki te pātū pupuri o te rāwhiti, ā, ka tīmata ngā mahi o te pātū pupuri o te uru ā te Ōketopa.

I raro: He pikitia o te Eco Viaduct Bridge (runga) mai i te huanui. 

Te wāhi mahi o te Piriti o Mangamanaia (raro) i te taha rāwhiti o te kaupapa.

 



 

Ngā kaimahi horanuku e pukumahi ana i Te Kura o Bunnythorpe.

Ka takahuri ngā kaimahi o te kaupapa i te papa whenua o Te Kura o Bunnythorpe

Kua whakarākeitia e ngā kaimahi e mahi ana i Te Ahu a Turanga te papa whenua o tētahi kura o Manawatū.

I tono āwhina te Tumuaki o Te Kura o Bunnythorpe a Nina Booth ki te wāhanga o ngā putanga pāpori o te kaupapa, arā ko te āwhina i ngā kura, ngā kaupapa aroha me ngā whakahaere o te takiwā.

Ko ētahi o ngā mahi i Te Kura o Bunnythorpe ko te āwhina ki te whakapai ake i te papa whenua o te kura me te tango i ētahi wāhanga o te papa tākaro tawhito.

I oti i ngā kaimahi ētahi o ngā kaimahi e mahi ana i Te Ahu a Turanga ko ngā kaimahi horanuku o Evergreen Landcare me te rōpū S.H. Contractors, ētahi tūmomo mahi i te kura, tae atu ki te whakatakoto i ngā maramara whakamākūkū, te whakatipu, te hanga ara e rua, te poroporo i te taiepa tipu, te whakawātea i ngā raima me ngā tāia, te hanga i ngā māra hou e rua me te waihanga i tētahi whare heihei.

I mahi tahi hoki ētahi o te hapori me ngā kaimahi o te kaupapa ki te tango, te whakamahi anō me te putu i ngā taputapu o te papa tākaro tawhito.

He mea koha ngā rākau me ngā mauwha i whakatipuria i te kura e Kauri Park, koinei te kaiwhakarato tipu matua mō Te Ahu a Turanga.

Ka nui te mihi atu ki ngā tāngata katoa i whakapau kaha, i tuku rawa hei āwhina i te kura.

I raro: Te whare heihei hou i hangaia i Te Kura o Bunnythorpe.

 


 

E ono miriona mita pūrua ngā oneone kua nekehia mai i te tīmatanga o te hangatanga i te Hānuere 2021. E whakaaturia ana i konei ko te Karinga 13 kua oti, ā, 2.2 miriona mita pūrua ngā oneone kua nekehia.

Neke atu i te ono miriona mita pūrua ngā oneone kua nekehia

Kei te anga whakamua ngā mahi karikari nui i Te Ahu a Turanga kia oti i te mutunga o te tau.

Kua tae ngā mahi ki te wāhanga 6.2 miriona mita pūrua ngā oneone kua nekehia i te marama o Hepetema, ā, e 200,000 mita pūrua anake kei te toe.

Ahakoa kua pōturi te haere o ngā mahi i tēnei tau nā ngā ua, ko te tikanga ka taea tonu te whāinga whakamutunga ā te Kirihimete. Ko ngā mahi kari whenua nui whakamutunga ko te Whakakī 18 me te Kari 25, i te taha o te kaupapa ki Woodville, engari he pai te anga whakamua o ngā mahi i ēnei wāhi.

Kua tuwhera haere te rori i te taha ki Woodville, ā, kua tae haere ngā mahi kari whenua ki te wāhi o te takaāwhio rāwhiti. Kei te putua haerehia ngā maramara kōhatu mō te hanga i te takaāwhio, ā, ka tīmata ngā mahi i te manga i te mutunga o Ōketopa.

Kua mārō te haere o ngā mahi i te manga, ā, 4.1km o te 9.3km kua oti. Ka tīmata ngā paipa ITS, he whakarato wāhanga mō ngā pūnaha hangarau pērā i ngā taura hiko, hei te Oketopa.

Kei te haere tonu ngā mahi i te ara i ngā wāhi kua oti ngā wāhanga kari whenua, ahakoa kua pōturi te haere o ngā mahi i ētahi wāhi nā ngā ua me te hau. Ka tīmata ēnei mahi i ngā marama o te raumati.

I raro: Kua tīmata te mahi i te ara hīkoi i te Whakakī 9, i te rori tūtata ki Ashhurst.

 


 

I nui te whakamihi i te kaiwhakahaere karinga o Te Ahu a Turanga i roto i te wāhanga Kaiārahi Tiketike o te National Association of Women in Construction Awards.

I toa ngā kaimahi o te kaupapa i ngā tohu hangatanga ā-motu

E rua ngā kaimahi o te Hononga o Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua i whakanuitia i te National Association of Women in Construction (NAWIC) Awards i tēnei tau.

I whakaingoatia te Kaiwhakahaere Karinga a Clare Miller rāua ko te Kaitohutohu Taiao Paetahi a Oriwa Curtis ki ngā whiringa toa o ngā tohu i te wāhanga Te Hiranga o te Hautūtanga (Site Based) me te wāhanga Ākonga.

E whakanui ana ngā tohu ā-motu i ngā wāhine e mahi ana i te rāngai hangatanga o Aotearoa, ā, e 238 ngā whakaurunga i tae mai mō te tau 2023, kātahi anō ka pēnei te nui.

I "nui te whakamihi" i a Clare rāua ko Oriwa – he kaimahi rāua nā Goodmans Contractors – i ō rāua wāhanga, ā, i whiwhi rāua i tētahi taonga mō ā rāua whakatutukitanga.

He hanga metarahi a Mrs Miller, ā, ko tāna mahi he whakarite ka whakatutukihia te whāinga o te 6 miriona pūrua oneone o te kari whenua.

I whakanui ngā kaiwhakawā i a Mrs Miller mō ōna pūmanawa kaiārahi me tōna whakaaronuitia puta noa i ngā wāhanga katoa o te kaupapa:

"He tino kaha [a Clare] ki te akiaki i te tangata ki te mahi, ā, e hiahia ana ngā kaimahi ki te whakapau kaha mōna. He tino rangatira ia, ā, he tino pūmanawa kaiārahi ōna."

I tīmata a Ms Curtis i te kaupapa hei kaimahi Taiao, ā, i tere te tuku i te tūranga Kaitohutohu Paetahi ki a ia, ā, ko ana mahi ko ngā mahi tautuku whakaaetanga, te aroturuki taiao me te hanga mahere. I tua atu i ana mahi kei te whai a Ms Curtis i tētahi Tohu Paetahi Mahi Pūtaiao i Te Kuratini Tuwhera.

I mīharo ngā kaiwhakawā ki te "kaha o Oriwa, me tōna āheinga ki te ako i a i te mahi, te rapa rongoā me te wairua kakama":

"I ia i tōna ara mātauranga me te mahi, kei te whakapakeke hoki ia i tana tamāhine nohinohi me te mahi i te taha o te iwi me te mahi tūao me ngā taiohi o Te Kura Tuarua o Tāmaki-nui-a-Rua. I runga i tā rātau tono, ka mahi a Oriwa me ngā kaimahi me ngā kaumātua kia whiwhi ai ia i ngā mātauranga, ko ngā kōrero tuku iho ērā ka tukuna ki ngā rangatahi."

Kei raro ko te Kaitohutohu Taiao Paetahi a Oriwa Curtis, i nui te whakamihi i a ia i te wāhanga Ākonga.

 


 

Ka mahi tahi te kaipūkaha a Natalie Van Der Wal me ngā ākonga ki te hoahoa i tētahi piriti i roto i te wāhanga Pūhoro STEMM.

Ka hanga piriti ngā kaipūkaha i te taha o ngā rangatahi o te rohe

Ka whakamātauria e ngā kaimahi ngā pūkenga pūkaha o ngā rangatahi puta noa i te rohe i roto i ngā awheawhe STEMM.

Ko ēnei awheawhe nō tētahi wānanga i whakaritea e Pūhoro STEMM, he whakahaere e tautoko ana i ngā ākonga Māori ki te whakapakari i ngā pūkenga pūtaiao, hangarau, pūkaha, pāngarau me te Mātauranga Māori.

I roto i ngā awheawhe – i tū ki te Awapuni Function Centre i Te Papaioea i tēnei tau – ko te wero mā ngā rōpū taiohi Tau 13 e rua he waihanga i tētahi piriti mā ngā rauemi toi taketake.

Ko te hunga tautoko i ngā ākonga ko ngā Kaipūkaha o te Kaupapa ko Matt Te Huna, Natalie Van der Wal me Cyrus Baker; Kaiwhakahaere Takawaenga ā-Iwi o Waka Kotahi Te Ahu a Turanga a Grant Kauri; me te Kaiwhakahaere Karinga a Clare Miller.

I mahi tahi rātau me ngā ākonga, i te hoahoa i tētahi hanganga ka pupuri i tētahi waka tākaro nunui.

Mā ngā rākau ahiporaka, he whakapiri, ngā ūkuikui paipa, ngā pine me te pepa noa iho hei whakamahi, i whakaako ngā kaipūkaha i ngā ākonga ki ngā mātāpono taketake o te hanga piriti, pērā i te whakamahi tapatoru kia kaha ai.

I te mutunga o ngā akoako, ka nui te hari o ngā ākonga ki tā rātau piriti i hangaia hei pupuri i te taumaha o tētahi waka tākaro.

E tautoko ana Te Ahu a Turanga i te Pūhoro STEMM mā te tautoko i ngā huihuinga pēnei i tēnei wānanga, me te tuku mahi pia mā ngā taiohi kia whiwhi ai rātau i ngā mōhio o te ao tūturu mā tēnei kaupapa.

I raro: Kei te tohutohu te kaipūkaha a Matt Te Huna i ngā ākonga i te wānanga.

 


 

Me kōrero mai kei te pēhea ā mātau mahi

Kia whai uru mai koe ki tēnei kaupapa me ngā kōrero, he mea nui ki a mātau ō whakaaro. Tēnā whakaotihia tā mātau uiui poto mā te matawai i tēnei waehere QR, te īmēra rānei ki teahuaturanga@nzta.govt.nz mō tētahi puka uiui.

Ngā mihi nui,

Jonathon Howe
Kaiwhakahaere Ara Kōrero ki te Iwi

 

 

Ētahi atu kōrero

 
 

Mō ētahi atu mōhiohio, me whakamahi ko tētahi o ēnei āhuatanga e whai ake: