Kei te pai te haere o te Tapahi 13 – ko te tapahi nui rawa o te kaupapa.

Kua tīmata te wāhanga tau tuarua o ngā mahi kari whenua

I tutuki ā mātau mahi kari whenua i te tīmatanga o Oketopa, ā, neke atu i te 650,000 mita pūrua i nekehia mai i te tīmatanga o ngā mahi hangatanga i te Hānuere. Nā te āhua māmā o te takurua me te ngāwari o te kati me te tīmata anō o ngā mahi nā te rāhui KOWHEORI-19, kua tino pai rawa tā mātau tīmata i te wāhanga tau tuarua o ngā mahi kari whenua.

I te wā o te Taumata 4 i mate mātau ki te kati i te wāhi mahi mō ngā mahi tautiaki waiwai. Nā ā mātau mahere haumaru kia noho haumaru ai ngā tangata katoa e mahi ana, ko mātau tētahi o ngā kaupapa matua tuatahi ki te tīmata anō i ngā mahi i te rā tuatahi o te Taumata 3. Kei te haere ngā mahi katoa i te wāhi i raro i te Taumata 2.

Ko tētahi aronga nui i tēnei tau ko te hanga kuhunga atu ki ngā wāhi e haere ana te huarahi matua. Kua tata te oti o ēnei mahi, tae atu ki ngā ara kuhunga i te taha uru o te rori e whakahāngaitia ana, i te wāhi pāmu hau a Meridian, me tētahi rori mō ngā kawenga nui i waenga i te Rori o Cook me te Rori o Morgan.

Me kī kua ū te urunga atu ki te wāhi mahi, ko te aronga mō tēnei tau kia nui tonu ngā oneone ka nekehia. Neke atu i te 10% o te tapeke o te kaupapa kua nekehia e mātau, ā, hei te mutunga o tēnei wāhanga tau ko te whakarite he tata ki te haurua o ngā oneone o te kaupapa ka nekehia e mātau.

Ko Te Ahu a Tūranga tētahi o ngā kaupapa kari whenua nunui rawa o te motu. Kei te takiwā o te 120 ngā mīhini nui kei te wāhi mahi i tēnei wā, tae atu ki te Wabco 353 kōwani whakarewa – tētahi o ngā kōwani nui rawa i te ao (tirohia te kōrero i raro).

I te Piriti o Parahaki, kua oti te pūhara wā poto mai i te parenga i te tonga ki te parenga o te raki, ā, kei te mahi mātau me KiwiRail ki te rapu puka whakaae hei hanga pātū maioro. I te Piriti Tōkau, kei te haere tonu ngā mahi raparongoā mō te pēhanga wai tino kaha i te hōhonu pāpaku. Kua tāpirihia mai ngā mahinga tuatahi ki te whakaheke i te pēhanga o te mātāwainuku ki te kaupapa, ā, kei te whakariterite mātau i ngā mahi hoahoa me te whai puka whakaae ki te kimi rongoā whai take.

Ka tiro haere ki te nuinga atu o te kaupapa, kei te anga whakamua ngā mahi hanganga iti iho, tae atu ki te Arararo o Te Rori o Morgan. Kua tata te oti o te hanga i te taiwhanga i āta hangaia hei aromatawai i ngā oneone me ngā matū katoa ka whakamahia ki te huarahi matua, ā, e pukumahi ana te rōpū rauropi ki te whakawātea i ngā otaota, te papare i ngā kōawa me te rapu i ngā nōhanga mokomoko.

Kei roto i ā mātau mahi whakatipu ko te mahi taiepa hei ārai atu i ngā kararehe mai i ngā wāhi reporepo.

Kua eke te rōpū mahi whenua ki tētahi taumata whakatipu nui

E mahi ana te rōpū mahi whenua i roto i ngā āhuatanga katoa a Tāwhirimātea i te takurua, ā, i tutuki i a rātau tā rātau whāinga o te whakatō i ngā tipu māori tata ki te 250,000 i ngā wāhi pāmu e rua i mua i te mahana haere o ngā rā.

Kei roto ēnei mahi whakatipu i te paiherenga whakatautika i ngā āhuatanga rauropi, kia pai ake ai te āhua o te wāhi ki tērā i kitea e mātau. I roto i te roanga o te kaupapa tata ki te 1.8 miriona ngā tipu ka whakatōngia. Kia tutuki ai tēnei me kohikohi haere tonu i ngā kākano me te whakatipu tipu, ā, kua mārō te haere o ngā mahi whakareri i ngā tipu mō tērā tau.

Tata ki te 630,000 ngā tipu kei te whakatipuria i ngā whare whakatipu otaota maha, ā, kei te āta kohia ngā kākano mai i te rohe rauropi mō te kaupapa, he rapu ā-taiao tēnei. Mā tēnei ka whakarite he tino maha ngā tipu ka whakatipuria mai i ngā kākano i ahu mai i te wāhi o te kaupapa.

Ā tērā tau, 40,000 ngā tipu ka whakatipuria i te huarahi matua e whakahāngaitia ana, ā, ka tīmata anō mātau ki te whakatō haere i te kōawa e paparea ana. Kua oti katoa te kōtuinga patu kīrea o te wāhi 300ha o ngā wāhi o te Manawatū Northern Scenic Reserve me te QEII, ā, kua tīmata te rauna tuatahi o te whakareri i ngā kati me te whakakī i ngā mōunu, ā, ka haere tonu ēnei mahi mō ngā tau e rima e whai ake.

Kei te whakamātautauhia ngā tokoneke rapa konumatā o te Piriti o Parahaki

I whakamātautauria ngā tokoneke piriti e ngā tohunga o Amerika

Hei āwhina me te hangatanga o te Piriti o Parahaki, whakawhiti i te Awa o Manawatū, i toro mātau ki ngā tohunga o te University of San Diego i Karepōnia, Amerika.

Kei te whakamātautau te rōpū o tēnei whare wānanga i ngā tokoneke nunui, rapa konumatā hei whakarite ka tū pakari tonu i te pānga mai o ngā rū nui. He wāhanga hira tō ngā tokoneke rapa konumatā o te hoahoa o te Piriti o Parahaki.

Ka whakamaua ki runga o ngā poutoko i ngā pātū tautoko o te piriti, kia pakari ai te tū o te piriti i roto i te hau me te wera, ka mutu – ki te pā mai he rū - ka whakangāwari i te pānga mai mā te whakahaere i te neke o te piriti. Kua whakamahia ngā hangarau ōrite i ngā whare o Te Papa me te Pāremata i Te Whanganui-a-Tara.

E kawea ana te Wabco 353 i muri i tētahi taraka i te Rori o Saddle.

Te kōwani whakarewa nui rawa o te ao e whakamahia ana mō ngā mahi kari whenua

I hokona mai e te pātui hononga o Te Ahu a Tūranga, a Goodman Contractors, tētahi Wabco 353 hei āwhina me ngā mahi kari whenua i te raumati.

Ko te Wabco 353 te kōwani whakarewa nui rawa i te Tuakoi Tonga, ā, koinei tētahi o ngā kōwani nui rawa o te ao. Kua tae mai, ā, ka tino whakamahia ki te wāhi whakahāngai i te huarahi pātata ki Woodville.

Te anga whakamua o ngā mahi i te Rohe 4 o te huarahi mahi pātata ki Woodville.

Ka whakaaturia e te mātātopa te anga whakamua o te huarahi matua

Ka kite koe i te anga whakamua o ngā mahi mā te mātaki i tā mātau whakaaturanga, e whakaatu ana i te katoa o te 11.5km o te huarahi matua. Kei tā mātau paetukutuku te whakaaturanga i nzta.govt.nz/projects/te-ahu-a-turanga/

Engari, kei te tika tā mātau Pokapū Manuhiri i te Rori o Napier i Ashhurst nā te rāhui o te KOWHEORI-19. Ka whakamōhio haere tonu mātau i a koe ki ngā whakamārama mā tēnei pānui, tā mātau paetukutuku me te whārangi Pukamata a Waka Kotahi Central North Island.

Ētahi atu kōrero

Mō ētahi atu mōhiohio, me whakamahi ko tētahi o ēnei āhuatanga e whai ake:

nzta.govt.nz/teahuaturanga

facebook.com/nztacni

twitter.com/wakakotahicni

0800 740 560

teahuaturanga@nzta.govt.nz