Te Ahu a Turanga – Manawatū Tararua Highway

Ngā Pitopito Kōrero

20 Hiringa-ā-nuku 2023


 

Tēnā koutou, ā, nau mai anō ki ngā whakamārama mō Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua – te ara 11.5km te roa hei hono anō i a Manawatū, te Takiwā o Tararua, Te Matau-a-Māui me te raki o Te Wairarapa, e whakakapi ana i te Huanui Matua 3 o Te Āpiti o Manawatū kua kati nei.

 

 

Kua oti te pātū GRS (geo-synthetic reinforced slope) kei te Rohe 2.

Kua puta ngā āhuatanga hangatanga kei te wāhi mahi i te huarahi matua

Ahakoa he whakamīharo te nui me te uaua o ngā mahi kari whenua me ngā hanganga o Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua, he nui tonu ngā mahi me oti, ahakoa kāore e tino kitea engari he tino hira tonu puta noa i te wāhi mahi kia angitu ai tēnei kaupapa.

4.5M mita pūtoru te katoa o te oneone kua nekehia mai i te tīmatanga o ngā mahi hangatanga i te Hānuere 2021, ā, neke atu i te rua hautoru o te katoa o te 6M mita pūtoru o te kaupapa. Ko te nuinga o ēnei mahi i oti i te raumati 2021/22, kei te anga whakamua te kaupapa kia oti ngā mahi kari whenua hei te wāhanga 2022/23.

Kia taea ai tēnei taumata o te anga whakamua, he maha ētahi atu mahi tuatahi me whakahaere, pērā i te whakatū i ngā whakahaere whakahoro me ngā whakahaere parataiao, ngā rangahau kararehe, te whakawātea i ngā ika, te neke i ngā kōawa, te whakamau i ngā karawata nui, me te neke i ngā taura hiko kapohau.

Ko tētahi āhuatanga whakamere ko te pātū GRS (geo-synthetic reinforced slope) i te Rohe 2 kātahi anō ka oti. I roto i te hanga i te pātū ko te whakamau i ngā i ngā papanga kirihou kaha, e kīia ana he 'geo-grid', i waenga i ngā papanga oneone, e noho pakari tonu ai tētahi pātū poutū.

Mā tētahi koki o te 52 tākiri, mā te hanga i tētahi pātū poutū ka whakaiti i te nui o te whenua o QEII kei te tiakina mai i te huarahi matua. Hei āwhina kia hāngai pai ai te pātū ki te taiao tūturu, i whakatakotohia e te rōpū ngā pēke oneone apiapi i muri i te mata o te pātū kia pai ai te tipu o ngā tipu māori i reira. Ka whakatipuria ēnei hei te wāhanga horanuku whai ake ka tīmata hei te Āperira 2023.

Nō nā tata nei ka oti te karawata roa rawa o te wāhi mahi, he paipa raima 1650mm te whitianga, he 160 mita te roa, e mōhiotia ana ko Karawata 15. Ka tuku wai tēnei paipa i roto i tētahi o ngā pākohu e tata ana ki Woodville.

Kua tīmata ngā mahi ki te whakariterite mō te hangatanga o ngā takāwhio i te taha uru me te rāwhiti o te rori hou. I te taha ki Ashhurst, kei roto i tēnei ko ngā mahi kari whenua mō te takāwhio me te rori paetata ka hono ki te tūnga waka hou o Te Āpiti. I te taha ki Woodville, ko ngā mahi tīmata, tae atu ki te whakauru i ngā manga, te hanga i ngā rori kawe, te neke i ngā waea hiko me te neke i te kōawa, kai te whakahaerehia ki te whakariterite mō te hanga i te takāwhio o te uru.

Kua oti i ō mātau rōpū horanuku te wāhanga whakatipu tuarua, ā, tata ki te 500,000 ngā tipu kua whakatipuria ki te oneone. I tērā atu wāhanga, ka huri rātau ki ngā mahi tautiaki me te patu kīrea hei tiaki me te hāpai i ngā tipu neke atu i te 737,000 e tipu ana ināianei puta noa i ngā wāhi whakatipu e rima o te rohe. Ka tīmata ngā mahi whakatipu i te huarahi mahi hei te tau 2022/23.

Kia kite ai i ngā whakaaturanga arorangi, haere ki te whārangi kaupapa kei te paetukutuku a Waka Kotahi: www.nzta.govt.nz/projects/te-ahu-a-turanga/

I raro: Kei te pikitia o raro ko te Karawata 15, koinei te wāhanga o ngā mahi kari whenua kei waenganui o te pikitia e ahu ana ki te Rori o Saddle kei te taha matau o runga.

 


 

Kua oti te pou o te poutoka 1 o te Piriti o Parahaki.

He nui ngā tohu nui kua taea mō ngā piriti o te kaupapa

Kua taea ētahi o ngā tohu tino nui ki ngā hanganga e ono puta noa i te wāhi mahi.

Kua oti te poutoka tuatahi o te Piriti o Parahaki, i te awa o Manawatū. E whakaatu ana tēnei poutaka i te tauira tuatahi o ngā mahi toi o te huarahi matua, he hoahoa tēnei i hangaia e te tohunga toi o te iwi o te rohe a James Molnar. Kua mārō te haere o ngā mahi i ngā poutaka e rua e toe ana.

Kei te whakatūtūhia te tīrewa hanga piriti, he pūnaha āwhina i te hanga i tēnei piriti katikauwhiti tautika, ā, ka whakamaua ki te poutoka 1 hei te tau 2023.

He tino uaua te hanga i te Piriti o Parahaki, ā, kei te whakarite te rōpū i ngā uauatanga pukaha, taiao hoki. Kei runga te wāhi nei i tētahi ripa hapa, he tino kaha te pupuhi o te hau, ā, he kaha te pā mai o te ua.

I tērā taha o te awa i te wāhi Eco Viaduct, kua oti ngā pou 11 o te 12, ā, ka kitea mai i te tūnga waka o Te Āpiti. Ko te tikanga ka oti te pou whakamutunga ā te Hānuere 2023, ā, ka rawe kē te anga whakamua o ngā mahi ahakoa ngā raru o te wainuku i pā mai i tēnei wāhi.

Ko ngā arararo e toru o te kaupapa, kua oti katoa te hanganga o te Piriti 1, 5 me te 10, ā, i putua te tuanui raima o te Piriti 5 i te Tīhema. Ka tīmata te Piriti o Mangamanaia i te taha ki Woodville hei te 2023.

I raro: Kua oti te 11 o ngā poutaka 12 i te Eco-Viaduct.

 


 

I haere ngā ākonga me ngā kaimahi o Mana Tamariki i te taha o ngā kaimahi o Te Hononga o Te Ahu a Tūranga ki "Te Toka", he wāhi tapu e tūtata ana ki te wāhi mahi.

Ka haere ngā ākonga rumaki reo Māori ki Te Ahu a Turanga

Ka nui te hari o ngā tamariki o tētahi rōpū tamariki kura kaupapa Māori i haere ki wāhi mahi o Te Ahu a Turanga: Manawatū Tararua i te Hepetema.

Ko te kaupapa o te haere a ngā tamariki, nō Mana Tamariki i Te Papaioea, he whai i ngā kōrero mō Tāwhirimātea, te atua o ngā hau.

E rua ngā rōpū i tae atu, ko ngā ākonga o te Tau 1 me te 2 i tae atu i te 28 o Hepetema, ā, i haere atu ngā Tau 3 me te 5 i te rā o muri mai.

Nā te whānau o Te Hononga rātau i whakatau, kātahi ka noho ki te kai tahi me te whakamau i ō rātau whakamaunga haumaru. Ka nui te rikarika o ngā tamariki ki te mau i ngā pōtae mārō, ngā himi tino mārama me ngā mōhiti haumaru me mau mō te haere ki te wāhi hangatanga.

Kātahi ka heria e ngā mema o Te Pūtahi ngā tamariki ki Te Ahu a Tūranga, te tiki i runga ake o Te Āpiti, me te toka tapu e tū mai rā i reira. I haere anō rātau ki te waharoa i te Manawatū Gorge, ka kite i ngā mahi i te Piriti o Parahaki.

I te mea he kura rumaki reo a Mana Tamariki e kōrero ai ngā kaimahi me ngā tamariki i te reo Māori i ngā wā katoa, ā, me te manako anō kia kotahi te matua i te iti rawa he kōrero Māori i te kāinga, nō reira ka uaua pea ki te tamaiti te kōrerorero ki ngā kaimahi kore reo Māori i ngā haerenga taiao.

Ko tētahi o ngā tino āhuatanga hira o tēnei haerenga mō te kura ko te haere mai ki tētahi wāhi pēnei i Te Ahu a Tūranga e kōrerohia ai te reo Māori, ā, ū ana ki te ao Maori.

Kei te whakariterite ki te heri mai i ngā ākonga o te wharekura ki te kite i te kaupapa hei te tau 2023.

 

 

Ko ngā pia Mahi Raima a Phil Seabrook, Sebastian Lomax-Jackson, Jarome Beazley-Waara, Mike Seabrook me Antonio Calachan i te arararo o te Piriti 5 i te Rohe 3.

E rima ngā pia mahi hanganga i whiwhi i tō rātau tohu BCITO

E rima ngā pia mahi i whiwhi i tētahi tohu BCITO i a rātau e whakaoti ana i ngā hanganga o Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua.

I whakamahia e ngā pia mahi, a Mike Seabrook, o Aorangi; Phil Seabrook, o Aorangi; Sebastian Lomax-Jackson, o Te Awahou; Antonio Calachan, o Ashhurst; me Jarome Beazley-Waara, o Te Papaioea, ō rātau mōhio i riro mai i ngā tau e mahi ana rātau i roto i te ahumahi hei whakatutuki i te Tiwhikete ā-Motu mō Ngā Mahi Raima, ā, neke paku atu i te 12 marama te roa.

He whakatutukitanga whakahirahira tēnei i te mea ko te tikanga he toru tau te roa o te mahi pia, ā, he tauira pai tēnei nō te pūmau o Te Ahu a Tūranga ki te tuku whai wāhitanga akoranga me te whakangungu hei painga mō te hapori me te ahumahi hangatanga.

I mahi te tokorima nei i te kaupapa mai i te marama o Mei 2021. I te Piriti o Parahaki (Piriti 2) a Phil Seabrook, ā, i mahi a Mike, Sebastian, Antonio me Jarome i te taha o te kaiwhakahaere a Gareth Thompson i runga i ngā piriti 1, 5 me 10, he arararo katoa ēnei e haere katoa ai i raro i te huarahi matua mō ngā ariki whenua whai pānga.

I whakahautia te rōpū nei ki te ako i te wā mahi mēnā i ngā rā, i ngā wā rānei kāore i taea te mahi i te wāhi mahi.

 

 

Tūkinotanga mai i te horo ki te taha mauī e pā ana ki Kerry's Wall (tirohanga atu ki te rāwhiti, ki Woodville). Mei 2021.

Te Anamata o te rori tawhito o Te Āpiti

Inā, kua tae mai a Hine Raumati me te wā whakatā mai i te mahi mō te tokomaha, ko tō rātau hiahia kia puta atu ki te hīkoikoi me te eke pahikara.

Kei te waimarie mātau i Manawatū-Whanganui e pātata nei a Te Āpiti, e taea ai te hīkoi, te eke pahikara rānei i roto i te whenua ahurei me te ngahere me ngā manu me ngā tipu māori.

Kei te mōhio a Waka Kotahi e rikarika katoa ana te iwi ki te whakamahi i te rori tawhito i Te Āpiti, engari kāore tonu i te haumaru ki te whakamahi.

I te marama o Mei o tēnei tau i whakapuakina e Waka Kotahi ngā otinga hukihuki o te aromatawai hangaraunuku hou o te rori tawhito i Te Āpiti.

Kei te haere ngā mahi ināianei ki te tūhura i te anamata o te rori tawhito. Kei te hangaia he pūtake pakihi hei whiriwhiri i ngā kōwhiringa whakakoretanga mō ngā wāhanga i ngā pito e rua o te rori e haumaru tonu ana mō ngā waka.

Mō ētahi atu wāhanga o te ara, i te taha o ngā hoa hapori me te hunga whai pānga hira, ka whakaarahia e Waka Kotahi ngā tūtohutanga hei whiriwhiri mā Toitū Te Whenua.

Rapu kōrero atu anō i: https://nzta.govt.nz/projects/te-apiti-manawatu-gorge-old-road/

 

 

Kua tuwhera ngā tono ki te tahua Recreational Paths Fund ki te iwi whānui

Kua whakatuwherahia e Waka Kotahi ngā tono mai i ngā rōpū hapori e hiahia ana ki te hanga ara e tautoko ana i te ara ngātahi i Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua.

I whakatūria te Recreational Paths Fund hei hanga whai wāhitanga ā-rēhia me te tāpoi mō te rohe.

Kei te rapu tāpaetanga a Waka Kotahi mō ngā ara e taea ana te hono ki te ara ngātahi o te huarahi matua, e rere ana i te taha o te huarahi matua 11.5km te roa, ā, hei kuhunga atu anō mō ngā kaiwhakamahi ā-rēhia.

Ka taea e te hunga kaingākau te haere ki te paetukutuku a Waka Kotahi mō ētahi atu taipitopito anō mō ngā whakaritenga aromatawai tono, ā, me pēhea te tuku i tētahi tono.

Ka kitea te puka tono mō te Recreational Paths Fund i te paetukutuku a Waka Kotahi.

 
 
 

Te kuhunga ki te tūnga waka o Te Āpiti

Kua āhua rerekē ngā haora kuhunga o te raumati mō te tūnga waka kei te ara hīkoi o Te Āpiti i te taha ki Ashhurst.

E tuwhera ana te tūnga waka mai i te 5am ki te 9pm i te Oketopa ki te Āperira.  I mua rā ko te wā kati i te raumati he 10pm.

Ka rakaina ngā kēti i te pūtahitanga o te Rori o Napier me te Rori o Fitzherbert mai i te 9pm ināianei, ā, me mātua whakarite te iwi whānui ka whakawātea mai te wāhi nei i mua i taua wā.

Ka noho tonu ngā haora tuwhera o te takurua mai i te 6am ki te 7pm i waenga i te marama o Mei me te Hepetema, ā, kāore he pānga o tēnei ki te kuhunga ki te ara mai i te taha ki Woodville.
I rerekē ai nā te nui haere o ngā mahi hangatanga i te wāhi mahi e pātata ana ki Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua.

E whakahau ana mātau i te hunga e haere ana ki te tūnga waka i ngā haora tuwhera kia mōhio rātau kua haere ngā waka e haere ana i reira.

 
 
 

Tēnā rawa atu koe mō ō tautoko

E tino whakamaioha ana ki tō kaingākau tonu ki te anga whakamua o Te Ahu a Turanga: Te Huarahi Matua o Manawatū-Tararua. Koinei ngā pitopito whakamārama whakamutunga mō te tau, nō reira mai i te rōpū o Te rōpū Te Ahu a Turanga, tēnei te mihi atu ki a koe mō ō tautoko, ā, ka nui te hari me te haumaru mō ngā rā hākoakoa me te whānau. Hei te tīmatanga o te tau 2023 ka hoki mai mātau me ētahi kōrero anō, ngā whakamārama me ngā pikitia mō te kaupapa.

Ngā mihi nui

Jonathon Howe
Kaiwhakahaere Ara Kōrero ki te Iwi

 

 

Ētahi atu kōrero

 
 

Mō ētahi atu mōhiohio, me whakamahi ko tētahi o ēnei āhuatanga e whai ake: